Çerkes Ethem

"Beni ihanetle itham edenlere soruyorum: Ben ne zaman, hangi tarihte ve mevzide esasen müdafaa ettigim cepheden bir adim dönmüsümdür, bir tek kardes kani dökmüsümdür?"

Çerkes Ethem






Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulus sürecini ana hatlariyla da olsa incelemis olan bütün arastirmacilarin hem fikir olduklari bir konu var: Kurtulus Savasi'nin hayati öneme sahip asamalari geçildikten sonra M. Kemal'in önderligindeki Ankara ekibi tarafindan (Çerkes Ethem) hain ilan edilip tasfiye edildi. O günden bu güne epeyce sey söylendi ve yazildi. Yazilanlarda dogrular oldugu gibi yanlislar da var.
Çerkez Ethem'i Çerkez Ethem yapan süreç agirlikli olarak Kurtulus Savasi'nin 1919-1920 yillaridir. Çerkez Ethem esas olarak bu süreçteki tutumlari ve mücadelesiyle tarihsel bir kisilik halini almistir.
Çerkez Ethem Kafkasya'dan Anadolu'ya sürgün edilmis ve Bandirma'nin Emreköy isimli köyüne yerlesmis Çerkez (Sapsig) bir ailenin besinci erkek çocugu olarak 1886 yailinda dünyaya gelmistir. Babasi Ali Bey'in ekonomik durumu fena sayilamayacak bir düzeydedir. Çerkez Ethem'in Ilyas ve Nuri ismindeki iki agabeyi Rumlarla girilen çatismalarla ölmüslerdir. Diger iki agabeyi Resit ve Tevfik, babalari Ali Bey tarafindan Harbiye'ye gönderilmislerdir. Çerkez Ethem de agabeyleri gibi Harbiye'ye gitmeyi çok arzular. Ancak babasi Ali Bey "Çakir" diye hitap ettigi en küçük oglu Ethem'in sürekli olarak yaninda kalmasini ister. Çerkez Ethem 19 yasina geldiginde babasi Ali Bey'in düsüncesi bedel-i nakdi vererek onu askere göndermemektir. Bu durumu hisseden Çerkez Ethem Bandirma'dan Istanbul'a kaçar ve askerlik hayatina baslar. Basçavus olarak terhis olur. Balkan savasina çürük sulu Mahmut Pasa ismindeki Osmanli Subsayi'nin yönettigi kolorduda subay vekili olarak görev alir ve Bulgar cephesinde yaralanir.
Teskilat-i Mahsusa ile ilk baglanti
Birinci Dünya Savasi'nin baslangicinda büyük agabeyi Resit Bey araciligiyla Teskilat-i Mahsusa ile iliski kurar. Teskilat-i Mahsusa ile iliskili oldugu dönemde Ruslara, Ingilizlere çesitli yörelerde faaliyetler yürüttügü bilinir. Ancak fazlaca bir detay yoktur. En somut bilgi Teskilat-i Mahsusa içinde yer aldigi dönemde Irak seferinde yaralandigi ve yarali olarak Bandirma'daki baba evine döndügüdür.
Çerkez Ethem'in kendisi de anilarinda bu döneme iliskin pek bir sey söylememektedir. Çerkez Ethem iyilestikten sonra Ege Bölgesi'nin sosyo-ekonomik yapisinin bir sonucu olan ve ezilen yoksul kesimin toplumsal muhalefetinin aldigi bir biçim olan efelige ilgi duymaya baslar. Yerel otoritenin ve jandarmanin zulmüne karsi yoksul köylülerin taleplerini sahiplenir.
Teskilatin emrinde kurtulus mücadelesi
30 Ekim 1918 tarihinde Osmanli açisindan son derece agir bir yenilginin kagit üzerinde resmilestirilmesi olan Mondros Anlasmasi Ahmet Izzet Pasa Hükümeti tarafindan imzalanir. Anlasmayla birlikte yenilmis Osmanli ordusu büyük ölçüde silahsizlandirilarak tasfiye edilmisti. Istanbul Ingiliz emperyalistleri tarafindan fiilen isgal altina alinmisti. Ayrica emperyalist güçler Yunanlilarin Bati Anadolu Bölgesi'nde nereleri isgal edeceklerini içeren haritalar çizmisler, Yunanlilar da isgal hazirliklarina baslamislardi. Fransizlar ve Italyanlar isgal hazirliginda idi. Tüm bu gelismeler karsisinda Istanbul hükümeti sessiz kaliyor, emperyalist güçlerin ardi arkasi kesilmeyen isteklerine, dayatmalarina boyun egmekten baska çikar yol bulamiyordu. Gelismeler karsisindaki tepki, Anadolu'da halktan ve halkin tepkilerini sahiplenen efelerden gelen tepkilerden ibaretti. (Ege'de Ethem, Demirci Efe, Yörük Ali, Çukurova'da ise Salih Bey'in faaliyetleri örnek olarak verilebilir.)
Emperyalist isgal sürecinin baslangicindaki tablo bu idi. 15 Mayis 1919'da Yunanlilar Izmir'e asker çikartmislar ve hizla Ege Bölgesi'ni isgal etmeye yönelmislerdi.
Çerkez Ethem Kurtulus Savasi'na katilimini hatiralarinda söyle aktariyor:
"Umumi Harbin neticesi olarak en agir sartlarda Mondros Mütarekesi kabul ettirilmesine ragmen galip devletler mütareke hükümlerini bozmaya baslayinca, Izmir'de tesekkül eden gizli cemiyetin karari ile ben ilk isyan bayragini tam 2,5 yil önce asmistim."
Çerkez Ethem bu sözleri 1921 yilini ilk ayinda söyledigine gere 2,5 yil önce derken kastettigi yil 1918 yilinin 2. yarisi olmasi gerekiyor. Çerkez Ethem'in anlattigi seyler içerisinde irdelenmesi gereken bir baska konu da sözünü ettigi gizli örgüt konusudur. Bu örgütün Teskilat-i Mahsusa olmasi büyük olasiliktir.






Not: Bu yazi C.Kutay'in Çerkez Ethem Dosyasi'ndan özetlenmistir.(Fehim Tastekin)