Yargısız infazlar

Yargısız infazlar özellikle temizlik operasyonları sırasında ya da gözaltı durumlarında gerçekleşmektedir. Yerleşim birimlerine yakın yerlerde terkedilmiş olarak bulunan çok sayıda ceset yargısız infazların açık göstergeleridir. Bu insanların çoğunun daha önce temizlik operasyonları sırasında tutuklandıkları tespit edilmiştir.

MEMORIAL-BM İnsan Hakları Komisyonu'na Başvuru, 27.03.2002: Kaybolan insanların çoğu geçici tutukevlerinde yada izole edilmiş soruşturma hücrelerinde birkaç gün, birkaç hafta veya aylar sonra bulunur. Maalesef federal güçler tarafından gözaltına alındıklarında hiçbir iz bırakılmaksızın meydana gelen çok sayıda kayıp olayı vardır. Bazen köylüler önceden tutuklanmış insanların cesetlerini işkence görmüş ve feci bir şekilde öldürülmüş olarak bulmaktadır. Çok uzun bir liste oluşturan bu olaylardan birkaçı aşağıda yer almaktadır::
Bir yıl önce Grozni'nin banliyösü olan ve Rus ana karargahının bulunduğu Hankale'nin yakınlarında Daçnoye olarak bilinen yerleşim yerinde harabeye çevrilmiş evler içinde yargısız olarak infaz edilmiş kurbanların cesetleriyle dolu bir atık yığını(bunu tarif etmek için daha uygun bir kelime yok) bulundu.

Bu hikayenin resmi versiyonuna göre 50'den fazla ceset vardı. Çoğunluğunda işkence izleri bulunuyordu. Yaklaşık olarak cesetlerin yarısı akrabaları tarafından teşhis edildi. Memorial, teşhis edilen kurbanların listesini elde etmiş durumda. Bunlardan dördü de bayandı. Onların hiçbiri savaş sırasında tutuklanmış değildi, tam tersi değişik zaman ve mekanlarda, temizlik operasyonları sırasında ve kontrol noktalarında gözaltına alınmış kişilerdi. (42)

Uluslararası Sivil ve Siyasi Haklar Sözleşmesi'nin 6. maddesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 2. Maddesi, Cenevre Sözleşmeleri'ne Ek II.Protokolü ve Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi'nin 3. Maddesi dikkate alındığında, soykırım, yargısız infaz ve ölümle sonuçlanan bu tutuklama operasyonlarının savaş suçu ve insan hakları ihlalleri olarak değerlendirilmesi gerekir.
Keyfi tutuklama, kaybolma, fidye isteme

Yerleşim merkezlerinin kuşatma altına alındıktan sonra sivillerin tutuklanması, tutukluların ortadan kaybolması, yada serbest bırakılmaları karşılığında para istenmesi veya yargısız infazlar sıklıkla yaşanan hak ihlalleri olarak uluslararası kuruluşların raporlarına geçmiştir. (43)
Rusya'nın "yaşam hakkı", "işkence görmeme" ve "keyfi alıkonmama"yı garanti altına alan "Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi" ve İşkencenin ve Gayri İnsani yada Küçültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi'ne aykırı hareketleri ısrar derecesindedir.
Bu sözleşmelerin düzenlediği "yaşam hakkı" gibi bazı prensipler savaş dönemlerinde bile kısıtlanamaz ve gözardı edilemez. Rusya, dünya gündeminde daha fazla yankı bulan birinci savaştaki ile "anti-terör operasyonu" adı verilerek üzeri örtülen ikinci savaştaki operasyonlar ve uygulamalarıyla her iki sözleşmede yer alan tüm hakları fazlasıyla çiğnemiştir.

Özellikle Rusya hükümetinin, federal güçlerce işlenen yargısız infazlar ve sivillerin kayıplara karışması olaylarını araştırıp suçluları yargı önüne çıkarmayarak açık bir şekilde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin yaşam hakkını belirleyen 2. maddesini ihlal etmektedir.
HRW-Çeçenistan'da Kirli Savaş: 24 Eylül 2000'de Grozni'de gece 1:20 sularında 8 maskeli adamdan oluşan bir grup sessizce Aziyev ailesinin evine girdiler. Leça Aziyev uyanıp orada kim var diye seslendiğinde adamlar sessiz olmasını söyledikten sonra onu dövmeye başladı ve iki kaburgasını kırdılar. Leça'nın karısı Zulay Aziyeva'nın göğsüne silahı dayadılar. Leça HRW'a şunları söyledi: "Darbe alınca yere serildim, onlar çocukların odasına girdiler. İki erkek çocuğum uyuyordu. Küçüğü uyandığında silahın dipçiği ile vurdukları gibi onu yere düşürdüler. Sonra üzerine yürüdüler ve 'kelepçeleri ver' diye bağırdılar. Ellerini kelepçeleyip başına bir torba geçirdiler. Torbayı başına geçirdiklerinde yapabileceğim bir şeyin olmadığını anladım."

Zulay Aziyeva'nın HRW-İnsan Hakları İzleme'ye anlattıkları: "Oğullarımın kimliklerini onlara vermeyi denedim, ilgilenmediler. Çocukların giyinmelerine izin verilmedi. Üzerlerinde yalnız iç çamaşırları vardı."

Aynı binadaki ve karşı binalardaki komşuları olay sonrasında Aziyev ailesine anlattığına göre, bu maskeli kişiler, ellerindeki ışıldaklarla apartmanın ikinci katından dokuzuncu katına kadar arama yaptılar. Bu sırada içerdekilerden daha fazla maskeli de binanın önünde dikiliyorlardı. 2001 yılı Mart ayı itibariyle Aziyev kardeşler hala kayıp.

Aziyev ve Gairbekov vakalarıyla ilgili olarak her iki ailenin akrabalarının İnsan Hakları İzleme'ye anlattığına göre, oğullarını bulmak amacıyla tüm güvenlik ve askeri makamlara başvurdular. Aziyevler olayın yaşandığı gecenin sabahı hemen başvurup araştırılmasını istediler. Her iki vakada da tüm güvenlik ve askeri makamlar gece baskını yapmadıklarını söylediler. Müracaat ettikleri "gözaltına alma merkezleri" kaybolan kişilerin kendilerinde herhangi bir kaydı olmadığını söylediler.

Lenin bölge yönetimi başkanı Aziyeva'ya bir araba tahsis etti ve muhtelif komutanlara ulaşmasını sağladı. Ayrıca evine bir doktor göndererek dövülen kocasının muayene edilmesini sağladı. Yerel yönetim de destek oldu ve bölgedeki muhtelif gözaltı merkezlerine giderek araştırma yapmasına yardımcı oldu. Aziyevler, Ahmet Kadirov ve Beslan Gantemirov'un yönetimlerine müracaat ettiklerinde ise daha az ilgi gördüler. Bunlardan Ahmet Kadirov Moskova tarafından atanmış Çeçenistan'ın sivil yöneticisidir. Beslan Gantemirov ise yine Rusların tayin ettiği Grozni Belediye Başkanı'dır. Zulay Aziyeva HRW İnsan Hakları İzleme'ye "Bu iki kişi bana 'senin çocukların Hankale'de olabilir, ama biz sivil yönetim olarak oraya giremiyoruz' dediler" dedi. (44)

HRW-İnsan Hakları İzleme - Çeçenistan'da Kirli Savaş: Nura Luluyeva, Marha Gakayeva ve Raysa Gakayeva'nın Kayıplara Karışması (3 Haziran 2000 tarihinde Grozni'nin kuzeyindeki pazar yerine yapılan baskın): Rus ordusuna ait APC cinsi bir araçtan yüzleri maskeli ve silahlı takriben 20 adam Grozni'nin Mozdokskaya Sokağı'nda bulunan "Kuzey Pazar" yerine 3 Haziran 2000 günü sabah saat 9:00'da baskın düzenlediler. Bu maskeli kişiler 4 çocuk annesi 40 yaşındaki Nura Luluyeva ve kuzenleri Marha ve Raysa Gakayeva ile birlikte 7-9 kişiyi gözaltına aldılar. Gözaltına alınanların çoğu kadındı. Maskeli kişiler hepsini APC araca bindirdiler. Başlarına çuval geçirdiler ve aracı sürüp uzaklaştılar.

Nura Luluyeva'nın kocası Said-Alvi Luluyev bu baskından saatler sonra pazar yerine geldi ve olaya bizzat şahit olan sayısız tanıkla konuştu. Kendisi bir hakim olan Luluyev, HRW-İnsan Hakları İzleme'ye "Yerel güvenlikten olan Çeçen polisler dahil herkes bu baskını şaşırtıcı olarak nitelendirdiler. Çünkü o sabah pazar yerinde hiçbir olağanüstü bir durum yoktu" dedi. Luluyev olayın şahitlerine istinaden şunları kaydetti: "Yerel polis olay yerine geldiğinde maskeli kişilerden ne yaptıklarını açıklamalarını istedi. İçlerinden birisi hemen bir kimlik göstererek polise 'karışmayın!' diyerek hemen onlara doğru ateş açıp oradan aracı sürüp ayrıldılar." İnsan Hakları İzleme örgütü ateş sonucunda yaralananın olup olmadığı bilgisini elde edemedi.

Luluyev'in anlattığına göre, karısı ve onun kuzenleri Pazar yerinde çilek satıyorlardı. Bu ölçekteki küçük ticaret ile aileye en zaruri geliri sağlıyorlardı. Çünkü o, Çeçenistan hükümeti şeriat kanunlarını uygulamaya başlayınca, 1997'den beri işsiz kalmıştı. Her üç kadın da Gudermes'te yaşıyordu ve düzenli olarak Grozni'ye geliyorlardı.

Luluyev tüm kanun uygulayıcı birimlere; geçici polis teşkilatı, savcılık ve FSB'ye müracaat etti. Baskını kimin yaptığını ve karısının nereye götürüldüğünü bulmaya çalıştı. Bu birimlerin her biri karısını tutuklamadıklarını ve o gün Grozni'nin "Kuzey Pazarı"nda her hangi bir özel operasyon yapılmadığını söylediler.